Google оддий компьютерлар 10 минг йилда ҳам бажара олмайдиган амални атиги 3 дақиқада бажарувчи компьютер яратди
Google олимлар анчадан бери эришишга уриниб келаётган натижани қайд этганини эълон қилди. Ушбу муваффақиятни “квант устунлиги“ деб атаётган компанияга кўра, бу туб бурилиш натижасида компьютерлар бугунги кунда тасаввурга ҳам сиғмайдиган тезликда ҳисоб-китобларни амалга ошириши мумкин.
Силикон водийси техногигантининг Санта Барбара (Калифорния) даги лабораториясида қайд қилинган наитижага эришиш учун олимлар 80-йиллардан буён ҳаракат қилиб келади. Nature илмий журналида нашр қилинган мақоласига кўра, компания яратган квант компьютери анъанавий компьютерлар билан эришиб бўлмайдиган натижа кўрсатган.
Квант машиналар бир кун келиб, сунъий онг соҳасида кескин бурилиш ясайди. Шунда ҳозирги энг кучли суперкомпютерлар ҳам уларнинг олдида худди ўйинчоқдек бўлиб қолади. Журналдаги мақолада айтилишича, Google яратган қурилма ҳозирги компьютерлар 10 минг йилда ҳам бажара олмайдиган математик ҳисоб-китобларни атиги 3 дақиқаю 20 сонияда бажарган.
Олимлар Google'нинг бу янгилигини ака-ука Райтларнинг 1903 йилда амалга оширган илк самалёт парвозига қиёслади. Бирор нарсани амалга оширишга қанча кўп вақт кетмасин, барибир унинг имкони борлиги шу билан иккинчи марта исботланди.
Google'нинг мақоласини нашрдан олдин таҳрирдан ўтказган компьютерчи олим Скотт Аронсон Аустиндаги Техас Университетида фаолият юритади. Унинг айтишича: “Райтларнинг илк самолёти бутунлай яроқсиз эди. Лекин ихтирочилар уни ўз ғояларини исботлаш учун яратган ва бу ғоялар исботланди ҳам“.
Лекин баъзи мутахассислар бу янгиликдан хурсанд бўлишга ҳали эрталигини айтмоқда. Уларнинг фикрига кўра, квант компьютерлар лабараториядан амалий ҳаётга татбиқ қилингунига қадар қилиниши керак бўлган ишлар ҳали анча кўп. Айни дамда, биттагина шундай компьютерни ясаш бир неча миллион доллар туради.
IT саноатида катта шуҳрат қозонган кўплаб корпорациялар--Google билан бир қаторда, Microsoft, Intel ва IBM'лар--квант компьютерлари соҳасида етакчилик учун курашмоқда. Яқинда ўтказилган тадқиқот натжаларига кўра эса, венчур капиталистлар (янги компания яратишга пул тикувчилар) ушбу технологияга оид стартаплар учун 450 миллион доллардан ортиқ маблағ сарфлаб улгурган.
Хитой ҳам ўзининг миллий квант лабараториясини яратишга ҳаракат қилиб келмоқда ва бу мақсадга 400 миллион доллар йўналтирган. Охирги бир неча йил ичида хитойликлар америкаликларга қараганда икки баробар кўп квант патентлари топширган. Трамп администрацияси ҳам худди шу соҳага эътибор қаратмоқда. Компьютерлар ва квант технологияларига оид тадқиқотлар учун 1,2 миллиард доллар сарфлашга ваъда берган Миллий Квант Ташаббусини бунга ёрқин мисол қилиб келтириш мумкин.
Квант физикаси соҳасида олиб борилган бир асрдан ортиқ изланишлар натижаси ўлароқ яратилган квант машиналари анъанавий компьютерлардан бутунлай бошқача усулда ишлайди. Квант қурилмалари баъзи моддаларнинг суб-атом даражасида ёки кескин совуқ ҳароратга тутилганда ақлни шошириб қўядиган даражадаги реакциясига таянади. Google'нинг қурилмаси ичидаги метал ҳам деярли -460 даражагача музлатилган.
Олимлар ишонадики, кун келиб бу ускуналар сунъий онг соҳаси тараққиётида асосий омил бўлади ёки миллий хавфсизлик учун ишлатиладиган шифрланувчи компьютерларни ортда қолдиради. Шунинг учун ҳам, Хитой ва АҚШ ҳукуматларининг ҳар иккиси квант компютинг соҳасини миллий хавфсизиликнинг устувор жиҳати санайди.
Бироқ олимларнинг олдида турган биринчи вазифа бундай ускуна шунчаки лойиҳа бўлиб қолиб кетмаслигини исботлаб, унинг ёрдамида бажариш мумкин бўлган нарсаларни амалда кўрсатиб беришидир.
Анъанавий компьютерлар ҳисоб-китобларни битлар орқали амалга оширади. Бир неча ўн йиллардан бери ўзгармаган бу усулда ҳар бир бит 1 ёки 0 дан иборат бўлади.
Квант компьютери қандай ишлашини тушуниш эса анчайин чуқур ёндашувни талаб этади. Буни тушуниш учун қуйидаги тушунчани қабул қилиш керак: ҳажми ўта кичкина бўлса ёки ўта экстремал ҳароратга тутилганда битта объект бир вақтнинг ўзида иккита объект сифатида реакция беради.
Модданинг бундай ўзгача хусусиятидан фойдаланган ҳолда квант бит, ёки қисқа қилиб квабитни, яратиш мумкин. Битта квабит ҳам 1, ҳам 0 нинг комбинациясидан ташкил топади, яъни унинг қиймати бир вақтнинг ўзида иккига тенг бўлади; иккита квабит қиймати эса тўртга ва ҳ.к. Квабитлар сони ортиб бориши билан эса квант компьютери кескин кучайиб боради.
