Компьютер сичқончаси қандай ишлайди?

Компьютер сичқончаси қандай ишлайди?

Компьютер сичқончасини доим ишлатамиз-у, лекин бу қурилма қандай ишлашига қизиқиб кўрмаганмиз.

Компьютер сичқончаси бўлмаганда ҳозир ҳаётимиз қандай бўлган бўларди? Иш юзасидан ёки ўйин ўйнаш учун компьютер сичқончасидан мунтазам фойдаланамиз. Компьютер сичқончаси исталган компьютер тизимининг муҳим қисми саналади. Ҳолбуки, бу кичик ускунларни нима бошқариб тургани ёки улар қандай ишлаётгани ҳақида камдан-кам мулоҳаза юритамиз.

ЎҚИНГ: Клавиатуранинг сиз билмаган элементар жиҳати

Илк компьютер сичқончаси

60-йиллар бошида, компьютер технологияси энди ривожланаётган даврда, Дуглас Энгельбарт исмли ихтирочи фойдаланувчига компьютерни осонроқ бошқариш имконини берувчи усулни кашф этишни хоҳлаб қолади. 1964 йилда Энгельбарт компьютер мониторида курсорни ҳаракатлантирувчи мослама прототипини яратади. «Дисплей тизими учун X-Y жойлашув индикатори» деб номланган бу қурилма кўринишидан замонавий компьютер сичқонасига умуман ўхшамаган.

Мазкур ускуна ичи ғовак катта ва қўпол ёғоч қути эди. Қути ичига иккита катта ғилдиракча ўрнатилган. Улардан бири X ўқини, иккинчиси эса Y ўқини ҳаракатлантирган. Дисплей тизими учун X-Y жойлашув индикатори нариги учида 13 коннекторли разъем бўлган узун симга бўлган.

Дуглас Энгельбарт

1968 йилда Энгельбарт ушбу қурилма учун патент ҳужжатларини топширади (ва 1970 йилда патент олади). Ихтирочи ўз қурилмасини 1968 йилда ўтказилган демонстрацияда илк бор расман «сичқонча» деб атайди. Айнан шу палладан бошлаб, компьютер сичқончаси технологияси ривожланиб, ҳозирги тусга кира бошлади.

Бугунга келиб, олдимизда ҳар хил турдаги сичқончалар танлови мавжуд. Уларнинг ҳар бири маълум афзаллик ва камчиликларга эга.

Механик компьютер сичқончалари

Механик компьютер сичқончалари, номидан ҳам кўриниб турганидек, ҳаракатланувчи қисмлардан иборат. Уларнинг остки қисмида сичқонча маълум юза бўйлаб ҳаракатланиши билан айланувчи шарик бор. 1999 йилда оптик сичқончалар саҳнага келишидан олдин механик сичқончалар кенг оммалашган.

Шарикли илк механик сичқонча 1968 йилда немис компанияси Telefunken томонидан ишлаб чиқарилган. Бу қурилма яримшар шаклида бўлиб, унинг остида кичик трекбол бўлган. 1973 йилга келиб, Билл Инглиш замонавий компьютер сичқонасига ўхшаш илк сичқончани яратади. Бу сичқонча Xerox Alto I компьютер системаси билан бирга сотилган.

Механик сичқончалар қандай ишлайди?

Шарик пўлатдан ишланган оғир сфера бўлиб, айланиши осонроқ бўлиши учун усти резина билан қопланган.

Роликлар слиндрик шаклда бўлиб, шарикка уланган бўлади ва шарик билан бирга айланма ҳаракат қилади.

LED'лар ролик бошидаги кичик тирқиш орқали нур ўтказадиган ихчам лампага ўхшайди. Ёруғлик датчиклари LED'лар чиқарган нурни ушлаб олиб, уни электр сигналига айлантиради. Шарик сичқонча ўртасида жойланган ва икки томондан роликлар билан тўғридан-тўғри контактда бўлади. Роликларнинг бири сичқончанинг пастки қисмида бўйига, иккинчиси эса энига ҳаракатланади. Шарик X ўқи бўйлаб айланганида, бўйига ҳаракатланувчи ролик айланади ва аксинча.

Ролик боши LED чироғи ва ёруғлик датчиги ўртасида бўлади. LED ёруғлик датчиги томон доимий нур оқимини узатади ва бу оқимни ролик боши блоклаб туради. Лекин ролик боши ўртасида кичик тирқиш бўлгани боис ингичка нур оқими уни кесиб ўта олади.

Ролик боши ҳаракатланиши билан узук-узук нур ёруғлик датчигига бориб урилади. Айнан шу усул билан датчик сичқонча қандай ҳаракатланаётганини аниқлаб олади. Ёруғлик датчиги нурни аниқлагач, уни микроконтроллерга узатади. Олинган ахборотга микроконтроллерда ишлов берилиб ва ниҳоят компьютерга узатилади.

ЎҚИНГ: Компьютерлар ҳақида қизиқарли фактлар

Оптик сичқончалар

Механик сичқончалар бозорга чиққанидан ўн йилча ўтиб, оптик сичқончалар пайдо бўла бошлади. Шарик ва айланувчи ролик ўрнига оптик сичқончалар курсорни ҳаракатлантириш учун нурдан фойдаланади. 1982 йилда Mouse Systems Corporation номли компания ўзининг илк оптик сичқончасини тақдим этган. Бу тоифадаги сичқончалар 80-йилларда пайдо бўлган бўлса-да, улардан фақатгина 2000 йилларга келиб кенг фойдалана бошланди.

Оптик сичқончалар қандай ишлайди?

Механик сичқончалардан фарқли ўлароқ, оптик сичқончаларда ҳаракатланувчи қисмлар мавжуд эмас. Асосий қисмлар ва уларнинг вазифаси қуйидагилардан иборат:

• LED призмага нур таратади.
• Призма LED'нинг ёнгинасида жойлашган бўлади.
• Ёруғлик датчиги юзадан қайтган нурни тутади.
• DSP (Рақамли сигнал процессори) ёруғлик датчигидан келган электон сигналларга ишлов беради.

LED тўғридан-тўғри призмага ёрқин нур (асосан, қизил) таратади. Нур призма четида синиб, тўппа-тўғри юзага тушади. Юзага тушган нур қайтади ва ёруғлик датчигига урилади.

Ёруғлик датчиги аксарият рақамли камералардаги каби технологиядан фойдаланади. Датчик, одатда, Қўшимча металл оксидли яримўтказгич (CMOS) тоифасидаги ёруғлик датчиги бўлади. У фотосайтлар деб номланган чексиз кичик қисмларга бўлинган бўлади. Ёруғлик фотонлари фотосайтларга урилганида кичик электр токи ҳосил бўлади. Бу ток кейин DSP'га ўтади.

DSP токка ишлов бериб, юзанинг кичик тасвирини ҳосил қилади. Сичқонча ҳаракатланганида иккинчи бир тасвир ҳосил қилинади ва иккала тасвир таққосланади. Ушбу жараён сониясига миллионлаб марта содир бўлади. Шу сабабдан, курсор ҳаракати экранда силлиқ кечади.

Механик vs оптик сичқончалар

Иккала турдаги сичқончанинг вазифаси бир хил бўлса-да, аксарият фойдаланувчилар учун улардан бири бошқасидан устун ҳисобланади.

Оптик сичқончанинг афзаллик томонларидан бири унда ҳаракатланувчи қисмларнинг йўқлигидир, боиси механик сичқонча шариги вақт ўтиши билан ўзига чанг ва бошқа майда заррачаларни йиғиб боради. Бу эса сичқончанинг аниқ ишлашига салбий таъсир кўрсатади. Чангни доимий тозалаб туришга тўғри келади.

Оптик сичқончалар текстурасидан қатъи назар кўплаб юзаларда ишлай олади. Механик сичқонча ишлаши учун эса юза текис бўлиши керак. Оптик сичқончалар нурдан фойдалангани сабабли юза текис ёки тесктурали бўлиши ҳам мумкин.

Оптик сичқонча юза текстурасини танламаса, механик сичқончалар исталган рангдаги юзада ишлай олади. Чунки оптик сичқончалардаги ёруғлик датчиклари фақат маълум рангларнигина фарқлай олади. Оптик сичқончада муаммо юзага келса, курсор экранда нотекис ҳаракатланади.

Механик сичқонча фойдаланувчилари курсорнинг бир жойдан иккинчисига «сакраши» борасида хавотирланмаса ҳам бўлади. Аммо агар текис юзада ишлатимаса, шарик яхши айланмайди ва курсор яхши ишламайди.

Кичик қурилма — катта ёрдам

Компьютер сичқончаси бир неча ўн йиллардан буён фойдаланувчи амалиётининг муҳим қисми бўлиб келмоқда. Компьютерни бошқаришнинг бошқа усуллари бўлса-да, сичқонча энг қулай вариантлигича қолади. 1964 йилги йирик ёғоч блоклардан тортиб ҳозирги нафис пластик шаклгача, сичқонча компьютер технологиясининг энг муҳим қисмларидан бўлиб келган ва шундай бўлиб қолади.

ЎҚИНГ: Интернет ҳақида қизиқарли фактлар

Сайт янгиликларидан доимий хабардор бўлиш учун Телеграм каналимизга қўшилинг!