Tramp TikTok’ka qarshi: Xitoy va AQSh o‘rtasida liderlik kurashi qanday ketyapti? (Tahlil)

  •   DiMaX
  •  428
  •  29.09.2020 12:51

Tramp TikTok’ka qarshi: Xitoy va AQSh o‘rtasida liderlik kurashi qanday ketyapti? (Tahlil)

Asosan yoshlar qisqa videolar joylaydigan, turli xil chellenjlar o‘tkazadigan Xitoyning TikTok ilovasi rasmiy Vashington va Pekin o‘rtasidagi geosiyosiy qarama-qarshilik markaziga aylandi. Bu holat – ikki kuchli derjava o‘rtasidagi juda jiddiy texnologik raqobatning kichik bir ko‘rinishi. TikTok'ning Amerikadagi aktivlari baland narxda sotilishi, bu ijtimoiy tarmoq AQSh hukumatini nega tashvishlantirayotgani va kelajakda ushbu vaziyat boshqa kompaniya bilan ham sodir bo‘lish ehtimoli borasidagi tahliliy maqolani Sof.uz nashri o‘zbekchalashtirib e’lon qilgan.

O‘QING: AQSh sudi TikTok’ka qarshi Tramp taqiqini to‘sib qo‘ydi

Oq uyning qora tashvishi

AQSh ma’murlari anchadan beri TikTok'ning mamlakat milliy xavfsizligiga tahdid solishidan tashvishlanib keladi. Vashington ilovaning amerikaliklar, jumladan voyaga yetmagan yoshlar haqida axborot to‘plashini va to‘planmalarni Xitoy hukumatiga berishini gumon qiladi. Bundan tashqari, ijtimoiy tarmoq Xitoydagi uyg‘urlarning holati va Gonkongdagi norozilik namoyishlari haqidagi videolarni yashirib o‘zini senzuraga oid mojarolarga tutib berdi. TikTok buni foydalanuvchilar orasida ommalashgan videolarni trendga chiqaradigan algoritmning o‘ziga xos xususiyati bilan tushuntirishga harakat qildi. Ta’kidlanishicha, yoshlar siyosiy va yuqori darajada ijtimoiy videolarni emas, balki ko‘ngil ochar kontentni ko‘rishga ko‘proq qiziqmoqda.

ByteDance internet-kompaniyasi (TikTok egasi) ham rasmiy Pekin bilan qandaydir bog‘liqligi haqidagi ma’lumotni bir necha bor rad etdi.

Xitoydagi TikTok'ning ajdodi Doyin deb ataladi va u o‘xshash xizmatga ega bo‘lsa-da, faqat xitoylarga mo‘ljallangan alohida ilova sanaladi. Shu sababli, kompaniya vakillarining fikriga ko‘ra, chet ellik foydalanuvchilarning ma’lumotlarini Xitoy rasmiylari olishlari mumkin emas.

Biroq, TikTok rahbariyatining kafolatlari Vashingtonni tinchlantirmadi. Yaqinda AQSh Pekinni saylov kampaniyasiga aralashishda, avvalambor Internet va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishda aybladi. Iyul oyi oxirida Prezident Donald Tramp Qo‘shma Shtatlarda TikTok'ni taqiqlashga qaror qildi va 15 avgustda ByteDance'ni Amerika hududidagi barcha ijtimoiy media aktivlaridan voz kechishga majbur qiluvchi farmonni imzoladi.

Xizmatni blokirovka qilmaslik uchun Tramp, uni Amerika kompaniyasiga sotishni taklif qildi, aks holda taqiqlanishi bilan tahdid qilib. Dastlab, ByteDance Microsoft bilan muzokaralar olib bordi, ammo tez orada ma’lum bo‘lishicha, AQSh prezidenti TikTok'ning bir qismini Oracle va Walmart tomonidan sotib olishga ruxsat bergan.

Trampning so‘zlariga ko‘ra, ijtimoiy tarmoqning Amerika segmenti «Xitoy bilan bog‘liq bo‘lmaydi», o‘z nomini saqlab qoladi va Texas shtatida joylashgan bo‘ladi.

ByteDance TikTok Global sho‘ba korxonasini yaratish orqali butun TikTok biznesining 80 foizini saqlab qoladi. TikTok Global kengashi tarkibiga ByteDance direktorlar kengashining asoschisi va amaldagi raisi, shuningdek Walmart kompaniyasining bosh direktori kiradi.

«Amaldagi sxema biron bir algoritm yoki texnologiyani uzatishni nazarda tutmaydi», – deyiladi ByteDance bayonotida. «Oracle faqat Qo‘shma Shtatlardagi TikTok'ning xavfsizlik manba kodini ko‘rib chiqish vakolatiga ega».

AQSh Savdo vazirligi matbuot xizmati Oracle barcha amerikalik foydalanuvchilarning «asosiy texnologiyalar va shaxsiy ma’lumotlar xavfsizligi uchun javobgar bo‘ladi», deb aytdi.

Sanksiyalar siyosati

TikTok bilan bo‘lgan vaziyat AQSh va Xitoy o‘rtasidagi ziddiyatlarning so‘nggi misollaridan biridir. Tomonlar o‘rtasidagi kelishmovchiliklar savdo munosabatlardan boshlandi va keyinchalik vaziyat COVID-19 tufayli yanada murakkablashdi. Vashington virus tarqalishida Pekinni to‘liq ayblamoqda. Iyul oyi oxirida AQSh Xitoy diplomatlarini josuslikda ayblab, Xyustondagi XXR konsulligini yopdi. Bunga javoban Xitoy tomoni Chendudagi Amerika diplomatik vakolatxonasi ishini to‘xtatdi. Bundan tashqari, Qo‘shma Shtatlar Gonkongdagi norozilik namoyishlarini qo‘llab-quvvatladi, Janubiy Xitoy dengiziga kemalar jo‘natdi va Tayvanga delegatsiya yubordi, bu esa Pekinni yanada bezovta qildi.

«Amaldagi ma’muriyat Si Szinpin hukumati AQSh milliy xavfsizligiga haqiqiy tahdid solayotganiga mutlaqo ishonadi», deya Time jurnali kiberxavfsizlik siyosati va Xitoyning raqamli iqtisodiyot bo‘yicha mutaxassisi, New America o‘ylagich markazi mutaxassisi Sem Saksning so‘zlarini keltiradi.

Avgust oyi boshida Tramp Xitoyning Internet-giganti Tencent va uning sho‘ba kompaniyalariga, jumladan WeChat ijtimoiy tarmog‘iga Amerika hududida operatsiyalar o‘tkazishni taqiqladi. WeChat'ga ham TikTok'niki bilan deyarli bir xil ayblovlar qo‘yilmoqda: ma’lumotlar yig‘ish, josuslik, XXR rasmiylari bilan hamkorlik.

Amerikaning sanksiyalar maydonchasi Huawei orqali ham o‘tdi, u ham cheklovlarga tushib qoldi. 2019 yilda Qo‘shma Shtatlar Amerika davlat idoralariga ZTE va Huawei uskunalarini sotib olish va ulardan foydalanishni taqiqladi.

5G’ni qabul qilish bo‘yicha global yetakchi bo‘lishiga qaramay, Vashington jami 152 ta tegishli biznesni qora ro‘yxatga kiritdi. Shuningdek, AQSh Huawei'ga Huawei mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun muhim bo‘lgan Amerika texnologiyalari va dasturlarini, shu jumladan uchinchi mamlakatlar orqali ham olishni taqiqladi. Tramp bu qarorni yana Xitoy josusligiga qarshi kurash bilan bog‘ladi.

Dalillarning yetishmasligiga qaramay, AQShning Huawei haqidagi xavotirlarini oqlash TikTok'ka qaraganda ancha osonroq. Avvalo Huawei xorijiy hududlarda yuqori texnologiyali uskunalardan foydalanganligi bunga sabab. Ammo TikTok qay darajada xavfli?

Asl sabablar

«Haqiqat shundaki, Tramp ma’muriyati birinchi navbatda tijorat maqsadlarida ishlaydi, – deydi Xalqaro aloqalar kengashining kiberxavfsizlik bo‘yicha mutaxassisi Adam Segal, — TikTok – bu haqiqatan ham global miqyosga chiqqan Xitoyning birinchi ijtimoiy tarmog‘i».

Mutaxassisning so‘zlari bilvosita tasdiqlashi mumkinki, Qo‘shma Shtatlar aslida Xitoy josuslaridan qo‘rqmaydi, balki texnologik poygada yutqazishdan qo‘rqadi. Xitoy matbuoti Amerika tomonining xatti-harakatlarini mana shunday tushuntiradi, Vashington to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqiblarni yo‘q qilish bilan ochiq shug‘ullanayotganiga ishora qiladi.

«Bu kuppa-kunduzi o‘g‘irlik! Prezident Tramp qanday qilib bir paytlar buyuk bo‘lgan Amerikani Kruzoning kimsasiz oroliga aylantirayotganini dunyo ko‘rib turibdi, Xudo ko‘rib turibdi», – deb yozgan edi Xitoyning Global Times nashri bosh muharriri Xu Xijin Twitter'da TikTok sotuvi sodir bo‘lishi haqidagi xabarga izoh berib.

So‘nggi yillarda Qo‘shma Shtatlarning Xorijiy investitsiyalar bo‘yicha qo‘mitasi Xitoyni Amerika strategik aktivlaridan uzoqlashtirish uchun tobora ko‘proq harakat qilmoqda. Tramp ma’muriyati, shuningdek, AQSh birjalarida moliyaviy ma’lumotlarini to‘g‘ri oshkor qilmaydigan xitoylik firmalarga taqiq qo‘yish bilan tahdid qilmoqda.

Xitoy tomoni ham o‘z bozorlarini Amerika ta’siridan himoya qilish uchun ko‘p harakatlarni amalga oshirmoqda, Facebook, Twitter, Google va boshqa ko‘plab AQSh gigantlarining Xitoy bozoriga kirishiga to‘sqinlik qilmoqda. Hech bir tomon boshqasiga bo‘ysunishni niyat qilmasligi shubhasiz.

Asosiy savol, iqtisodiyoti hali ham bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan ikkita eng qudratli jahon kuchlari o‘rtasidagi texnologik qarama-qarshiliklar qanchalik uzoqqa boradi?

Uzoq muddatli kurashga tayyorgarlik

Adam Segal Foreign Affairs uchun yozgan maqolasida aytishicha, AQShning hozirgi ma’muriyati so‘nggi uch yarim yil ichida sinov va xatolar natijasida shakllangan Xitoy bilan texnologik qarama-qarshilikning keng qamrovli strategiyasini yakunlamoqda. Segalning so‘zlariga ko‘ra, bu bizga Vashington va Pekin o‘rtasidagi munosabatlarning taxminiy sxemalarini tushunishga imkon beradi, ular o‘zgarishi mumkin emas, hatto Oq uyga boshqa birov kelsa ham.

«Ushbu siyosat Xitoyga texnologiyalarning kirib kelishini cheklash, global ishlab chiqarish va eksport zanjirlarini qayta qurish va o‘z mamlakatlarida yangi texnologiyalarga sarmoya kiritishga asoslangan», – deb yozadi ekspert.

Bu borada shunga o‘xshash strategiya Pekinda paydo bo‘ldi. Amerikalik yetkazib beruvchilar va chiplarga qaram bo‘lmaslik uchun Xitoy o‘z yarimo‘tkazgichlarini faol ravishda rivojlantirmoqda. Shu maqsadda XXR o‘z korxonalariga faol sarmoya kiritmoqda va chet ellik mutaxassislarni, shu jumladan yetakchi kompaniyalardan tayvanlik muhandislarni yollamoqda.

O‘tgan yil bahorida Butun Xitoy Xalq Kongressi besh yillik rejasini e’lon qildi, unda munitsipalitetlar, viloyatlar va kompaniyalar sun’iy intellekt, ma’lumotlar markazlari, 5G, sanoat Interneti va boshqa yangi texnologiyalardan foydalangan holda «yangi infratuzilma» ga taxminan 1,4 trillion dollar sarmoya kiritadilar. Texnologik ustunlik poygasi kichik boshlang‘ich tashkilotlarni ham, Xitoy hukumati tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan yirik kompaniyalarni ham qamrab oladi.

Masalan, Huawei Google Mobile Services Huawyei xizmatiga muqobil mobil ekotizimni yaratish uchun ishlab chiquvchilarni qo‘llab-quvvatlash dasturiga kelasi besh yil ichida 1,5 milliard dollar sarmoya kiritishini ma’lum qildi. XXRning harakatlarini texnologiya sohasida to‘liq import o‘rnini bosish bo‘yicha ish deb ta’riflash mumkin.

Har qanday to‘qnashuvda bo‘lgani kabi, musobaqadan kim g‘olib chiqishini taxmin qilish qiyin, ammo yaqin kelajakda Xitoy va AQSh o‘rtasidagi raqobat tendensiyalari kuchayishi aniq. Bularning barchasi iqtisodiy o‘zaro ta’sir qiladi va butun dunyoda eng yangi texnologiyalarni joriy etish tezligini pasaytiradi.

Deutsche Bank tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, kelgusi besh yil ichida global texnologik urush taxminan 3,5 trillion dollarga tushishi mumkin. Ushbu ko‘rsatkich ikkita turli xil texnologiya standartlari paydo bo‘lishi bilan muqarrar bo‘lgan yuqori operatsion xarajatlarni ham o‘z ichiga oladi.

O‘QING: Forbes ilk bor eng serdaromad TikTok yulduzlarini e’lon qildi

Terabayt.uz сайтининг видеолари: Youtube'даги каналимизда!